Nederland is het vertrouwen in zijn bestuur aan het verliezen. Het politieke spel is verworden tot een toneel waar beloftes vervagen zodra de camera uitgaat. Maar wat als we dat spel kunnen doorbreken. Wat als burgers niet langer hoeven te wachten tot politici hun beloftes nakomen, maar zelf de koers van het land bepalen.
Steeds meer stemmen, onder wie nieuwkomers als Lidewij de Vos, pleiten voor een bindend referendum. Een systeem waarin de burger niet alleen mag stemmen over partijen, maar over besluiten. En dat idee is krachtiger dan velen beseffen.
Een nieuw hoofdstuk in democratie
Het bindend referendum is geen nieuw concept, maar in Nederland is het nog nooit serieus omarmd. Toch tonen talloze onderzoeken aan dat directe democratie de kloof tussen burger en bestuur kan verkleinen.
Een analyse van de Universiteit Utrecht beschrijft hoe referenda het draagvlak onder burgers vergroten omdat besluiten voelbaar van onderop worden genomen. Burgers zien hun stem niet langer als een formaliteit maar als invloed op beleid.
Ook de Universiteit van Amsterdam onderzocht de periode 2015 tot 2018, toen Nederland tijdelijk een raadgevend referendum kende. De conclusie was helder: het instrument werkte, maar de politiek durfde het niet. De wet werd afgeschaft uit angst voor verlies van controle.
Waarom politici dit vrezen
Een politiek die bindende referenda invoert, geeft macht uit handen. Dat is voor veel partijen ondenkbaar. Ze praten over vertrouwen herstellen maar bedoelen vaak vertrouwen terugwinnen zonder iets te veranderen.
Toch is het idee van een referendum juist een teken van volwassen bestuur. Het zegt: wij durven onze besluiten te toetsen aan de wil van het volk.
Critici waarschuwen dat burgers te weinig kennis zouden hebben om over complexe onderwerpen te stemmen. Maar dat is een zwak argument. Burgers nemen dagelijks complexe beslissingen over hun leven, werk en toekomst. Waarom zouden ze dan niet in staat zijn om te oordelen over zaken die hun land vormen.
Transparantie in actie
Stel dat Nederland een bindend referendum invoert over het Klimaatverdrag 2035.
In plaats van vage politieke debatten wordt het proces volledig transparant. Alle informatie komt online beschikbaar: kosten, effecten, alternatieven en regionale gevolgen. Burgers krijgen weken de tijd om zich te informeren via interactieve platforms, lokale bijeenkomsten en onafhankelijke journalistiek.
De vraag is eenvoudig en eerlijk: Bent u akkoord met het Klimaatverdrag 2035 zoals voorgesteld door het kabinet?
Bij een duidelijke meerderheid wordt het besluit uitgevoerd. Geen achterkamertjes, geen heronderhandelingen, geen vertraging. De burger heeft gesproken en het beleid volgt die stem.
Iedere stap in de uitvoering wordt vervolgens openbaar gemaakt, van budgetten tot voortgangsrapporten. Zo ontstaat een systeem waarin besluiten niet langer van bovenaf komen, maar van onderop worden gecontroleerd. Dat is geen droom. Dat is volwassen democratie.
Wat we kunnen leren van andere landen
In Zwitserland bestaan bindende referenda al decennia. Burgers stemmen daar meerdere keren per jaar over concrete voorstellen. Het resultaat is niet chaos, maar stabiliteit. Politici weten dat elk besluit getoetst wordt, en dat maakt hen zorgvuldiger, transparanter en eerlijker.
In IJsland leidde een referendum na de financiële crisis tot een nieuw grondwetsontwerp, grotendeels geschreven door burgers. In Estland heeft digitale participatie geleid tot meer vertrouwen in overheidssystemen dan waar ook in Europa. Het is dus niet naïef. Het is mogelijk.
De kracht van vertrouwen
Het invoeren van bindende referenda gaat niet over wantrouwen in de politiek, maar over vertrouwen in de burger. Het erkent dat mensen volwassen genoeg zijn om mee te beslissen over hun toekomst. Het dwingt bestuurders tot openheid, media tot eerlijkheid en burgers tot betrokkenheid. Dat is geen bedreiging voor democratie, maar haar redding.
De volgende stap
Lidewij de Vos pleit terecht voor een model waarin de burger daadwerkelijk leidend is. Niet als populistische kreet, maar als structurele vernieuwing. Haar voorstel is simpel maar revolutionair: besluiten die Nederland raken moeten pas definitief zijn als de burger ermee instemt.
Nam Nexum kiest geen partij. Wij kiezen voor het principe dat de macht pas legitiem is als zij bereid is verantwoording af te leggen aan het volk.
Slot
Een politiek die de burger vertrouwt heeft niets te vrezen. Een land dat openstaat voor directe democratie wint stabiliteit en geloofwaardigheid terug. En een samenleving die durft te kiezen voor transparantie heeft geen oppositie nodig om gehoord te worden.
Het bindend referendum is niet het einde van de politiek. Het is het begin van eerlijk bestuur.